Over IJmuiden
In 1860 bestaat IJmuiden nog niet. Op de plaats waar het nu ligt zijn alleen duinen. In 1876 is het Noordzeekanaal gereed. Dit verbindt Amsterdam met de Noordzee. In dezelfde tijd besluit men tot de aanleg van de Stelling van Amsterdam. Dit is een inundatiestelling, wat inhoudt dat het land rond Amsterdam onder water gezet kan worden. Het Noordzeekanaal met de sluizen zijn een kwetsbaar onderdeel van deze stelling. Als de vijand deze in handen heeft, kan hij de inundatie ontregelen. Er wordt daarom een sterk fort gebouwd om het kanaal te verdedigen. Dit wordt het Fort bij IJmuiden.
Bouw fort IJmuiden
Het fort wordt gebouwd op de noordoever van het Noordzeekanaal bij de kust. Het ontwerp is van voor de uitvinding van de brisantgranaat. Het wordt daarom voor het grootste deel uit baksteen opgetrokken. De bovendekkingen en contrescarpmuren zijn van ongewapend beton. Het fort is groter dan de andere forten van de Stelling. Het moet bestand zijn tegen zwaar scheepsgeschut. Een droge gracht omgeeft het geheel. De bovenkant is met 3 meter zand bedekt, de zijkant met 6 meter. In 1881 begint men met de bouw. De aannemer is de firma Boshouwers. In 1888 is het fort gereed en wordt het in gebruik genomen.
Bewapening
De bewapening bestaat uit 5 Krupp-kanonnen 24cm L/30. Dus de doorsnede van de loop is 24 cm en de lengte is 30 x 24 = 720 cm. Deze staan opgesteld achter een ijzeren pantser met en dikte van 1.10 meter. Dit pantser is gegoten bij de firma Gruson in Maagdenburg. Boven op het fort is een geweergalerij, voorzien van stalen platen met schietgaten. Aan de landkant komt een 360 graden draaibare pantserkoepel met 2 kanonnen van 15cm L/30. Vanuit de manschappenverblijven kan geweervuur uitgebracht worden op de droge gracht. Vanuit een caponnière wordt de droge gracht onder vuur genomen met kanonnen en mitrailleurs.
WO I en II
Nederland is neutraal in de eerste Wereldoorlog. Om deze neutraliteit te handhaven wordt het fort in staat van verdediging gebracht en wordt het volledig bemand. Men houdt rekening met een Engelse landing op de kust. Nederland wordt echter niet in de oorlog betrokken. In 1929 worden de Noordersluizen aangelegd met een tweede kanaal naar zee. Het fort komt nu op een eiland te liggen. De militaire betekenis is afgenomen. Het geschut is verouderd en heeft een te geringe dracht.
Atlantikwall
Eind 1941 besluit het Duitse opperbevel tot aanleg van de Atlantikwall langs de bezette Europese westkusten van Noorwegen tot Zuid-Frankrijk. Het doel is in geval van een tweefrontenoorlog de geallieerden aan de kust te verslaan. IJmuiden wordt vanwege zijn haven tot "Festung" verklaard. Het Duitse begrip Festung is een strategisch belangrijk gebied dat maandenlang zelfstandig stand moet kunnen houden. Het forteiland wordt de kern van deze Festung IJmuiden. Op het eiland worden 37 bunkers gebouwd. In drie van deze bunkers staat geschut opgesteld gericht op zee met een reikwijdte van 18 km. Het eiland wordt zwaar verdedigd met mitrailleurs, antitankgeschut en granaatwerpers.
Afbraak na de 2e wereldoorlog
Na de tweede Wereldoorlog heeft het fort zijn militaire betekenis voorgoed verloren. In 1967 wordt het eiland voor tweederde afgegraven om ruimte te maken voor de scheepvaart. Ook tweederde van de Duitse bunkers verdwijnt hiermee. De geweergalerij en de observatiekoepel van het fort worden gesloopt omdat ze te hoog uitsteken en storen op de havenradar. Het puin wordt in de droge gracht gegooid. Het fort is niet langer in gebruik en raakt in verval.
Restauratie
In 1996 ziet men de cultuurhistorische waarde in van het fort. De Stelling van Amsterdam, en daarmede ook het fort, wordt op de Werelderfgoedlijst van de Unesco gezet. Er wordt begonnen met het herstel. De eerste stap is het verwijderen van het puin. Dit wordt gedaan door werkgestraften. Dit zijn mensen die veroordeeld zijn en kunnen kiezen tussen een gevangenisstraf of werken op het eiland. Het metsel- en houtwerk wordt hersteld door leerlingen van technische scholen, die op deze manier praktijkervaring opdoen. Van de afgebroken borstwering wordt een replica gemaakt.
Heden
Men vindt op het forteiland in cultuurhistorisch opzicht waardevolle restanten van permanente verdedigingswerken uit de periode 1880 - 1945. Door de menging van Duitse en Nederlandse werken wordt deze waarde nog verhoogd. Op het eiland liggen 10 Duitse bunkers als restant van de voormalige Atlantikwall. Door de geïsoleerde ligging van het eiland verkeren deze in goede staat. Het fort heeft meer dan 100 vertrekken die gebruikt kunnen worden voor exposities, lezingen en feesten. Geregeld worden er filmopnamen gemaakt met het fort als decor. Op aanvraag kunnen groepen een rondleiding krijgen.
De naam IJmuiden
Al in 1848, lang voor het graven van het Noordzeekanaal, publiceerde de journalist Simon Vissering (later hoogleraar en minister in het kabinet Van Lynden van Sandenburg) een artikel waarin hij een bootreis van Amsterdam naar "IJ-muiden" (= mond van het IJ) beschreef. Nadat het kanaal in 1876 voltooid was, werd de nieuwe plaats die toen ontstond, als eerbetoon aan hem IJmuiden genoemd.
